Her halde bu yazıyı okuyan kadınlar arasında sistit geçirmeyen hemen yok gibidir. Kadın olmanın dezavantajlarından birisi bu enfeksiyonlara yatkınlık, ikincisi de kabızlık. Ama ortalama yaşam süresine bakıldığında kadınlar açık farkla daha fazla yaşıyorlar, bence uzun yaşamaya değer diye düşünüyorum.
Tanım
İdrar yolu enfeksiyonu özellikle kadınları etkileyen bir enfeksiyon hastalığıdır. Her kadın hayatı boyunca 1 veya 2 kez idrar yolu enfeksiyonu geçireceği tahmin edilmektedir.
Şikayetler
İdrar yolu enfeksiyonu olan kadınlarda idrarda yanma, az yapma olabileceği gibi, kitaplarda yazmayan sadece bulantı, sadece ateşle de kendini belli edebilir. Bazen de hipertansiyonu olan kadınlarda ani tansiyon yükselmelerinin altında da idrar yolu enfeksiyonları çıkabilmektedir.
Çalışma
Senede 3 kez sistit geçiren 140 sağlıklı menopoz öncesi ve günde 1.5 litreden az sıvı içen kadın çalışmaya alınmıştır.
2 gruba ayrılan kadınların ilk grubuna ekstradan 1.5 litre sıvı içmesi istenmiştir; ikinci gruba ise ekstra sıvı verilmemiştir.
Sonuçlar
Ekstra sıvı tüketen grupta ortalama 1.7 kez sistit gelişmiş, içmeyen grupta ise 3.3 kez olmuş.
Ekstra sıvı tüketenlerde iki sistit arasında 145 gün geçerken, içmeyen grupta sistit atağı daha kısa sürede olmuştur (84 gün).
Tavsiye
Eğer günlük sıvı tüketiminiz azsa, ekstradan 1.5 litre sıvı tüketin.
Ağustos ayında yorucu bir günün ardından şans eseri aldığım cd’yi cdman’a koyuyorum. Tuz gözlerimi yakıyor, rüzgâr nefes almamı zorlaştıracak fönde esiyor. CD’nin üzerinde “Music for Siesta” yazıyor. Ellerim acıyor, eldiven fayda etmemiş. Sırtıma yediğim bumbanın acısı müzikle birlikte yok oluyor. Müzik çok güzel, bir hayal âlemi gibi.
İsmini çok duyduğum Miles Davis’le resmi olarak tanışmam böyle oluyor. Her geçen yıl da farklı yönlerini görüyor, farklı müzik tarzlarını da dinliyorum. Hele bu kitap, Miles’a karşı fikirlerimi sonsuza dek değiştiriyor. Bu kitabı iki kez okuyorum 1 sene ara ile. Atladığım çok şeyi görmeye başlıyorum. Kendime notlar alıyorum.
-Dinle.
-Hayatımda duyduğum en büyük haz –elbiselerim üstümdeyken- 1944’te St. Louis, Missouri’de Diz ve Bird’ü beraber çalarken dinlediğim andı.
-O müzik içime işlemişti moruk. Müzik kanıma girmişti ve duymak istediğim tek şeydi.
Böyle başlıyor otobiyografisine Miles Davis; son yüzyılın en yaratıcı sanatçısı. Kitabının sonundaki 5 sayfalık diskografisinde 191 albüm sayıyorum. Kitabında, kendini çocukluğundan itibaren sansürsüzce anlatıyor; ilerleme ve gelişme isteyen herkes için bir kılavuz bence. Düşülecek hatalar, çok çalışma, sebat, mutsuzluklar, bir insanın kendine yapabileceğinin maksimumlarında yaşamış bir insanın hayat hikâyesi.
Son yıllarda, özellikle eskrimde kendimi geliştirme arzusu ile fark ettiğim bazı şeyleri gözüme sokuyor kitabında Miles. 9 yaşında özel ders almaya başlıyor ve klasik müzik eğitimini ortaokul öğretmeni Buchanan’dan alıyor. Öğretmeni onda trompette özgün olabilecek bir yetenek görüyor, aynı zamanda o zaman popüler olan vibrato (titreterek) çalmamasını istiyor, nasıl olsa yaşlanınca vibrato yapacaksın diye ekliyor. Babası diş hekimi olan Miles tıp okumak istiyor, ama müzik tutkusu bu isteğini köreltiyor. Zengin bir aileden gelen Miles, 18 yaşında dünyanın en saygın sanat okullarından biri olan Juilliard’a başlıyor, ama esas amacı caz ve onu Dizzie Gillispie ve Charlie “Bird” Parker’dan öğrenmek.
Bunun yanı sıra Miles, kütüphanelerde de çok zaman geçiriyor ve Stravinski, Alban Berg, Prokofyev gibi büyük bestecilerin notalarını inceliyor.
“Bilgi özgürlük, cehalet ise köleliktir; insanların özgürlüğe bu kadar yakın olup ondan yararlanmamaları inanılır gibi değildi.”
Bu noktada hem alaylı müzisyenlere şaşırıyor, hem de müzisyenliği geliştirmenin yolunun müzik teorisini ve geçmiş yapıtları iyi bilmekten geçtiğini savunuyor. Müziğin çoğu zaman doğuştan bir yetenek olmadığını, bir müzik aletini DOĞRU çalmayı birinden öğrenmek gerektiğini ve ancak ondan sonra hissettiğin kadar çalabileceğini iddia ediyor. Bu motifi Koç Wooden’ın öğretisinde de görüyoruz, önce iyi oyuncu ol diyor. Eskrimde gördüğüm, kendimin de düştüğü hata bu diye düşünüyorum, temel çalışmalarda eksiklik. Daha fazla temel yürüyüş, dirsek açma çalışması yapmaya karar veriyorum.
Caz’ın en zor şarkılarından bir tanesi olan “Round Midnight’ı” her çaldıktan sonra, “Nasıldım bu gece Monk (Thelonious Monk))?” diye sorar ve o da büyük ciddiyetle “Doğru çalmadın” dermiş. Bir parçayı gerçekten düzgün çalmak, bir işi gerçekten hakkıyla becerebilmek için sebat ve çalışma gerektiğini öğretiyor bu durum bize, nihayetinde bir gece Monk “Evet, böyle çalınır işte” deyince çok mutlu oluyor Miles. Çok çalışmaya rağmen bir işin olmayıp, olmayıp çok sonra olduğunu hatırlatıyor ve çok çalışmaya inanmamızı bize söylüyor bu durum.
19 yaşında artık Juilliard Okulundan alabileceği her şeyi aldığına inanıyor ve okulu bırakmaya karar verdiğinde babası ona:
“Şu dışarıda öten kuşu duyuyor musun Miles? Bu kuş başka kuşların ötüşlerini taklit eder (mocking bird). Kendine ait bir ötüşü yok. Sen bunu yapma. Başkasını taklit etme, kendin ol. İşin özü bu” diyor.
23 yaşından itibaren ise 6 yıllık bir uyuşturucu bataklığına saplanma süreci yaşıyor Miles. Uyuşturucu kullanımı o dönemdeki sanatçılarda o kadar yaygın ki, çoğu üstün sanatçı bu uğurda erken kaybediliyor.
Hayatındaki türbülans bir dönem için yatışıyor; iyi yemeyi sevdiği için yemek kitapları alıyor, kendini eğitmiş ve müzik aleti çalışır gibi çalışıyor ve Fransız yemeklerinin çoğunu pişirmeye başlıyor.
Ancak 34 yaşındayken babasını kaybediyor Miles. Tren kazası geçiren diş hekimi babasını, beyazlara tahsis edilen ambulans almıyor. Irkçılık, o kadar insanlıktan çıkarmış Amerika’yı. Bu kazadan sonra beyninde kalıcı hasar kalıyor babasında, düz yürüyemez oluyor ve 2 yıl sonra da vefat ediyor.
“Sen bu mektubu okuduktan birkaç gün sonra ölmüş olacağım; kendine iyi bak Miles, gerçekten sevdim seni, beni çok gururlandırdın.“
38 yaşındayken cazın da ölmeye başladığını sezinliyor Miles, aniden mazi oldu diyor ve birdenbire rock and roll medyanın gözbebeği oldu diye devam ediyor. Müziğinin gelecekte nasıl olması gerektiğini görüyor ve o müziği yakalamaya çalışıyor, “değişmek zorundaydım” diyor.
“Alışkın olduğun tarzı hemen kesemezsin; önceleri sesi duyamazsın, sonra aniden ses gelmeye başlar.”
Bütün bunlar da bana ne kadar iyi olursan ol, hayat sürekli bir devinim içinde akmaya devam ediyor, onu yakalamanın şart olduğunu anlatıyor, hem eskrimde, hem de tıpta… En büyük güç değişim ve kim ona karşı gelirse yıkılıyor.
49 yaşından itibaren yine uyuşturucu bağımlılığını da içeren bir düşüşe geçiyor Miles Davis ve 5 yıl boyunca canından çok sevdiği trompetini eline almıyor. Aile ilişkilerini çok kötü yönetiyor, çocuklarıyla ve eş(leriyle) ilişkileri de sancılı. Bütün bunların üzerine uyuşturucu bağımlılığı, onun getirdiği psikozlar, halüsinasyonlar, orak hücreli anemi de binince iş içinden çıkılmaz bir hal alıyor. Bu dönemden çıkması 5 yılına mal oluyor.
Beyazların, siyahlara bakışı da onu ifrit ediyor. Beyaz Saray’da Ronald Regan’ın verdiği partiye katılıyor ve orada bir siyasetçi caz hakkında abuk sabuk laflar atınca cevap veriyor. Akabinde siyasetçi karşı saldırıya geçip “Sen yaşamında çok önemli sayılabilecek ne yaptın?” diye soruyor.
-“Beş-altı kez müziğimi değiştirdim. Ya sen, beyaz olmak dışında ne yaptın?”.
Miles, dünya çapında bir sanatçı olsa da müzikle ilgili temel aldığı zamanlamadır. Eskrimde de bu son derece önemli olduğunu ve bu konuda çalışmam gerektiğini hissediyorum. “Çaldığın her şeyi ritmik çalmak zorundasın. Ritim saymak için de iki vuruş arasında bir vuruş sayılabilir diyor “bum, bum, şi-bum, şi-bum; bumların arasındaki şi’ler iki vuruş arasındaki vuruştur diye tüyo veriyor.
1991 yılında 65 yaşında zatüre ve beyin kanaması nedeniyle hayata veda ediyor bu büyük sanatçı. Bizlere de bu kitabı okumak, müziğini dinlemek kalıyor…
“Müzik düşünerek yatıyorum, uyandığımda ilk düşüncem yine müzik”
Besin kalitesinin önemini gün geçtikçe daha iyi anlıyoruz. Her ne kadar kızım Defne özellikle tavuk konusunda isyan etse de (organik tavuğu sert ve lezzetsiz buluyor), şu anda evimize süt/süt ürünlerinde ve tavukta organik dışında bir mamül sokmuyoruz.
Bunu hastalarıma önerdiğimde, onlar da bana ya Çatalca’dan güğümle organik süt aldıklarını söylüyor, ya da organik sertifikasının ne kadar güvenilir olduğunu soruyorlar.
Unutulmaz anlardan birisi, dönemin Sanayi ve Ticaret Bakanı Cahit Aral’ın Karadeniz’de yetişen çayların radyasyondan etkilenmediğini ispat etmek için kameraların karşısında çay içmesi.
Fındıklar ise, muhtemelen nutella tarafından radyasyonlu olduğu için alınmadı; o sene okulda bedava dağıtılan fındıktan çok yediğimizi hatırlıyorum. Tabii bu facia 32 yıl önce oldu, Cahit Aral kalp yetersizliğinden vefat edeli de 7 yıl geçti. Derken, Türkiye ilerledi ve gelişti, dolayısıyla organik sertifikasına güvenmeliyiz diye düşünüyorum.
Gelelim çalışmamıza… 2009-2016 tarihleri arasında Fransa’da yapılan bu çalışmaya 68.946 kişi katılmış ve anket sorularına internet üzerinden yanıtlamışlar. Çalışmaya daha çok kadınlar (%78) ilgi göstermiş.
Takip esnasında 1340 kişide kanser gelişmiş; bunların da
459’u meme kanseri
180’i prostat kanseri
135’i cilt kanseri
99’i kalınbarsak kanseri
47’si Non-hodkin lenfoma
15’i de diğer lenfomalar olduğu tespit edilmiş
Organik yiyecek tüketenlerde kanser riski menapoz sonrası gelişen meme kanseri riskini ve non-hodgkin lenfoma riskini azalttığı tespit edilmiştir. Diğer kanser türlerinde herhangi bir azalma gözlenmemiştir.
Eve Gidecek Sonuç
Bulmacanın tek parçası organik yiyecek değil, ancak sağlıklı ve kaliteli beslenme de son derece önemli. Üretim süresince kontroller yapıldığı için organik tarımın ve üretimin teşvik edilmesi kanaatimce toplum sağlığı açısından faydalı olacaktır. Organik tarım arttıkça da fiyatlar California’da olduğu gibi organik olmayan tarımla eşitlenecektir.
Julia Baudry, et al. “Association of Frequency of Organic Food Consumption With Cancer Risk Findings From the NutriNet-Santé Prospective Cohort Study”. JAMA Intern Med. Published online October 22, 2018. doi:10.1001/jamainternmed.2018.4357
Mikdat Kadıoğlu Hocamızı (@Mikdatca) ilgiyle takip ediyorum; zaman zaman bizlerle paylaştığı ev içi hava kalitesi ölçen cihazının verilerinden, evlerimizin hava kalitesinin pek de parlak olmadığını görüyoruz. Her sabah evden çıkarken plume isimli ücretsiz uygulamadan hem güzel şehrimizin hava kalitesine bakıyorum, hem de dünyadaki diğer şehirlere. Mesela Norveç Bergen genellikle tertemiz hava solurken, Yeni Delhi, Pekin zehir soluyor. Çin’in durumu vahim ötesi; Mars’da yaşama hazırlık yapıyorlar gibi duruyor; aşırı ilerleme, aşırı ucuz üretim sevdası aşırı yıkıma neden oluyor. Tabii ki havadaki zerreciklerin hepsi insan kaynaklı değil, en fazla kısmını okyanuslardan gelen deniz suyu spreyi oluşturuyor, fakat bizlerin yarattığı kirlilik de azımsanmayacak kadar çok.
Hava kirliliği çok basit bir sağlık problemi değil; örneğin sağlığınıza dikkat etmek için bindiğiniz bisiklet de hava kirliliğine maruziyeti arttırıp, ölüm riskini arttırabiliyor. Bunun dışında özellikle hafta sonlarının geçtiği AVM’ler, çalıştığımız kurumların hava kalitesi de bence çok parlak değil. Akdeniz Üniversitesinde yapılan bir çalışmada eski klima sistemi ile yeni klima sistemin karşılaştırılmasında, yenisinde partikül oranı 4’de bir azaldığı gözlenmiş. Yani kurumlardaki iklimlendirme sistemlerinin de belirli aralıklarla bakımı veya yenilenmesi de gerekiyor.
Hava kirliliği, enteresan bir şekilde sadece solunum yollarını etkilemiyor, tansiyon ve şeker üzerine de kötü etkileri var. Hatta beyne kadar sızabiliyor.
Bugün sizlerle paylaşacağım çalışma Amerika’da yapılmış ve düşük gelir grubu için yapılan sitedeki insanların evlerine küçük, portatif hava filtreleme cihazı konulmuş. Site Detroit şehrinde bulunmakta ve 100 metre ötesinde günde 21.900 araç geçen bir yol ve 800 metre ötesinde 133.000 araç geçen başka bir yol var. Çalışmaya alınan grupta sigara içilmiyor.
İlk grubun evine konulan cihaz herhangi bir filtreleme yapmıyor, ikinci gruba konulan düşük verimli HEPA filtreleme 2.0 μm çapındaki parçacıkların %99.0’ını filtrelerken, yüksek verimli gerçek HEPA filtresi daha da küçük (0.3 μm) çaplı parçacıkların %99.97’sini filtreliyor. Genel sağlık açısında 2.5 μm düşük parçacıklar akciğerin derin dokularına (alveollere) kadar ulaşabiliyor, daha büyük parçacıklar burun ve boğaz tarafından filtrelenebiliyor.
Kişisel PM2.5 maruziyeti
Filtreleme yapmayan cihazla ortalama 15.5 μg/m3
Düşük verimli HEPA filtreme ile 10.9 μg/m3
Yüksek verimli HEPA filtreleme ile 7.4 μg/m3
Tansiyonda Düşme
Düşük verimli HEPA filtreme ile 3.4 mmHg
Yüksek verimli HEPA filtreleme ile 2.9 mmHg
Eve Gidecek Sonuç
1800’lü yıllarda yaşamış Kızılderili Şef Oturan Boğa’nın sözünü anımsayalım: “Bizim annemizin, toprağın, kendilerinin olduğunu söylüyor, komşularını çitler yaparak kendilerinden uzaklaştırıyorlar; toprağı binalarıyla ve diğer süprüntüleriyle çirkinleştiriyorlar. Bu ulus, baharda yatağından taşarak, yoluna çıkan her şeyi yok eden bir ırmağa benziyor.”
Sonumuz Darth Vader’a benziyor, filtresiz nefes alamayacak bir geleceğe hızla yaklaşıyoruz.
Masako Morishita, et al. “Effect of Portable Air Filtration Systems on Personal Exposure to Fine Particulate Matter and Blood Pressure Among Residents in a Low-Income Senior Facility A Randomized Clinical Trial”. JAMA Intern Med. doi:10.1001/jamainternmed.2018.3308
30 yaşında gencecik bir kadın geliyor check-up’a, mavi gözleri hüzünlü bir blues; 2 antidepresan, bir de antipsikotik kullanıyor. Aynı gün çok başarılı bir iş kadını yatırıyorum; tiroid ilaçlarını kesmiş, TSH 114’e fırlamış. 70 yaşında erkek bir romatoid artrit hastasını takip ediyorum; iyileşmemesi mümkün değil, ancak artriti çok inatçı, üniversiteden hocalarıma gönderiyorum, onlar da çözüm bulamıyor. Tam 1 sene geçiyor ki öğreniyorum durumu, gencecik oğlunu aniden kaybetmiş. Acısı 1 sene sonra azalınca artrit atakları bitiyor.
Amerikalıların yaklaşık %26’sı depresyon geçiriyor. DSÖ raporunda, Türkiye’de 2015 yılında yaklaşık 3 milyon 260 bin kişinin depresyondan mustarip olduğu, bunun Türkiye nüfusunun yüzde 4.4’üne denk geldiği kaydedildi. Türkiye’de yılda 37 milyon kutu antidepresan ilaç kullanıldığını ve bu ilaçları kullananların sayısının da son 10 yılda %160 arttığı da olayın vahametini göstermektedir. Sıkıntı, stres hayatımızın parçası; hiçbir şey bulamazsak elimizde FOMO var, Türkçesi ”Bir Şeyleri Kaçıracağım Endişesi” bizi mavi ekrana yapıştırıyor.
Depresyon bu kadar çok insanı etkiliyor, ama tedavi konusu pek parlak değil; sadece %13-%49’ı yeterli tedavi alabiliyor. Öncelikle etkilen insanların tespiti gerekiyor ki, tedavi başlanabilsin. Bu noktada da sosyal medya verileri devreye giriyor.
ABD’de facebookda günlük geçirilen süre günde 27 dakika. Türkiye’de ise günde 2 saat 48 dakika sosyal medyada geçiriliyor. Dolayısıyla insanların duygu durumlarıyla ilgili birçok veri bu platformlardan takip edilebilir.
Bugün bahsedeceğim çalışmada, acil servise başvuran 683 hastanın facebook geçmişine ulaşılmış. Bu hastaların da tıbbi kayıtlarından 114’ünde depresyon hastalığı olduğu tespit edilmiş.
Facebook yazı dili, yazı uzunluğu ve sıklığı, demografik özellikler, yazının yazıldığı zaman dilimine bakıldığında, depresyonu tahmin etmede en önemli etkenin yazı dili olduğu tespit edilmiş. Yazılarda “gözyaşı, ağlama, :(, hasta, iyi hissetmek, nasıl, özlüyorum, şimdi, nefret, acımak, hastane” sıklığı gelecekteki depresyonun ayak sesleri olarak kendini gösterdiği gözlenmiştir. Facebook yazıları depresif atağın 3 ay öncesinden sinyal vermektedir. Yani her şeyde olduğu gibi, depresyon da neden sonuç ilişkisi ile zaman içinde gelişmektedir.
Eve Gidecek Sonuç
Hem kendimizin, hem de yakınlarımızın depresyon tahmini facebook yazılarıyla yapılabilmektedir. Bu tahminin de, koruyucu hekimlik için oldukça faydalı olacağını düşündürmektedir. Eğer siz veya bir yakınınız hayattan zevk almıyorsanız veya yazılarınızın gidişatından depresif bir atağın yaklaştığını hissediyorsanız bir psikiyatra veya klinik psikoloğa danışmaktan çekinmeyin.
Şöyle güzel bir müzik dinlemek isterseniz, buyrun:
Johannes C. Eichstaedt, et al. “Facebook language predicts depression in medical records”. PNAS published ahead of print October 15, 2018 https://doi.org/10.1073/pnas.1802331115
Çocukluk çağında gelişen obezite çok ciddi bir problem. Obezitenin zararlarını sigaranın zararlarına benzetirsek, sorunun çözümü açısından da bir adım atabiliriz. Mesela 12 yaşında bir çocuğun elinde sigara görsek irkiliriz, ama obez çocuklar bizlere sevimli gelmesi yine bu sorunun çözümü açısından bir handikap teşkil ediyor. Tabii, bir de sosyal belleğimizde ikinci dünya savaşı sırasında ekmeğin karneyle dağıtıldığı, yani kaloriye erişimin kısıtlı olduğu, yağ rezervi olanların bu nedenle hayatta kalma şansının daha fazla olduğu bir dönem var. Fakat çağ değişti, açlık çoğu yerde kalmadı, ama bunun yerini çöp yiyecekler aldı. Bir an önce büyüsün diye tavuklara ne veriyorlarsa, muhtemelen bizlere de onu veriyorlar. Paketli yiyeceklerin içeriğini gözden geçirin, hepsinin içinde palm yağı veya palm yağı yazmamak için de hurma yağı, nebati yağ, bitkisel yağ diye yazıları göreceksiniz. Şeker yerini früktoz şurubuna bırakmış durumda. Peynir ise normalde sütten üretilmesi gerekirken, artık kimyasal malzemelerden tazecik üretiliyor. 10 litre sütten 1 kilogram peynir elde edebildiğinizi düşünürsek, ucuz üretim için “miş” gibi olması yeterli değil mi?
Çoklu mahrumiyet indeksi, aşağıdaki maddelere bakılarak hesaplanır:
Gelir mahrumiyeti
İş mahrumiyeti
Eğitim, öğretim ve vasıf mahrumiyeti
Sağlık mahrumiyeti ve engellilik
Suç
Barınma ve hizmette engeller
Yaşanan çevre mahrumiyeti
İngiltere’de yapılan çalışmada mahrumiyet ile çocukluk çağı obezitesi arasında güçlü bir ilişki tespit edilmiştir. En mahrum alanlardaki çocuklar 2 kat daha fazla obezdir (%12,7’ye karşı %5.7). Ciddi obezite ise en mahrum bölgelerde yaşayan çocuklarda 3 kat daha fazladır (%3.8’e karşı %1).
2006 yılından 2018 yılına gelindiğinde bu ara %1.6 artmıştır, çünkü en az mahrumiyet yaşayan çocuklarda obezite azalmıştır. 11 yaşa gelen 3 çocuktan bir tanesi kilolu veya obezdir.
Özellikle mahrumiyet bölgelerinde fast-food satan restoran sayısının da daha fazla olduğu tespit edilmiş ve çocukların okula giderken çöp yiyeceklerle beslendikleri, sağlıklı olan taze meyve ve sebzeye erişimlerinin sınırlı olduğu gözlemlenmiştir.
Ülkemizde Durum Nedir?
Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan ‘Çocukluk Çağı Obezite Araştırması (COSI-TR) Ön Sonuçları’na göre, Türkiye’de her beş çocuktan birisi şişman ve obezite yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda önemli bir sorun haline gelmiş durumda. Ön sonuçları açıklanan araştırma, ülke çapında 216 ilköğretim okulundan 2 bin 541 kız ve 2 bin 560 erkek olmak üzere, toplam 5 bin 740 öğrenci üzerinde gerçekleştirildi. Araştırmaya göre, erkek ve kızların toplam Beden Kitle İndeksi hesaplamalarında yüzde 75,5’inin normal, yüzde 14,2’sinin hafif şişman ve yüzde 8,3’ünün şişman olduğu tespit edildi. Bu verilere göre, Türkiye’de çocukların yüzde 22,5’i yani 5 çocuktan biri şişman olarak tanımlandı.
Bölgelere göre şişmanlık dağılımı da farklılaşmaktadır. Şişmanlığın en yüksek olduğu bölge Doğu Karadeniz Bölgesi (%41,3), İstanbul (%28,3), Ege Bölgesi (%26,3) ve Akdeniz Bölgesidir (%25).
Eve Gidecek Sonuç
Çocuklarımızın sağlığı için onları sağlıklı besinlerle besleyelim, endüstriyel gıdalardan uzak durmalarını sağlayalım. Ayrıca sosyal sorumluluk projesi olarak mahrumiyet bölgelerine sağlıklı beslenme aşevleri açılabilir, bu konuda proje geliştirmek şarttır.
Uzun yıllardır çok fazla bahsedilen, sanki bir kısım bilim insanının da abarttığı zannedilen iklim değişiklikleriyle karşı karşıyayız. Tabiat ana, insanın ona yaptıklarını unutmuyor ve öylesine güçlü bir şekilde cevap veriyor ki, insanın feleği şaşıyor. Küçük mavi gezegenimizin en zararlı canlısı ne yazık ki insan. Ağaçları yok ettikçe, betonu arttırdıkça da meteorolojik afetlerin sayısı da artarak devam ediyor. Eskiden coğrafyamızda duymaya alışkın olmadığımız medicane gibi tropik kasırgalar, dünyanın çeşitli okyanuslarında gelişen kategori 5 harikanlar (hurricane) artık takip ettiğimiz haberler arasına girdi.
Meteorolojik olaylar bu kadar güçlü olunca, oluşturduğu hasarlar hem maddi, hem de manevi oluyor. Bugün bahsedeceğim bu çalışma iklim değişikliklerinin akıl sağlığına olan etkilerini araştırmış. Araştırma, 2002 ile 2012 yılları arasında tesadüfen seçilen 2 milyon Amerika vatandaşının verileri kullanılarak yapılmış.
Sonuçlar
Ortalama en yüksek sıcaklık 30°C üzerine çıktığında akıl sağlığı sıkıntılarını 25-30°C ortalamaya göre %0.5, 10-15°C ortalamaya göre %1 arttırıyor.
5 yıllık 1°C artış ise akıl sağlığında bozulma olasılığını %2 arttırıyor.
2005 yılında oluşan Katrina Harikanı, 1836 kişinin kaybına ve suların sahilden içeri 19km ilerlemesine neden olmuştur. Bu harikanın maddi zararının 135 milyar dolar olduğu ve bu zararın da kısmen sel engelleyici düzeneklerin hatalı mühendislik nedeniyle oluştuğu iddia edilmiştir. Filhakika, New Orleans bölgesi harikandan sonra da uzun bir süre kendisinin toparlayamadığı, bölgeden yaklaşık 1 milyon kişinin göç ettiği, nüfusun yarı yarıya azaldığı, sigorta şirketlerinin bölgede sigorta yapmadıkları da gözlenmiştir. Bunun sonucu olarak da akıl sağlında %4 kötüleşme tespit edilmiştir.
Ayda 25 günden fazla yağış olduğunda ise akıl sağlığında bozulmanın %2 olduğu da tespit edilmiş.
Sıcaklık artışının akıl sağlığına kötü etkileri kadınlarda ve düşük gelir sahibi insanlarda daha belirgin olduğu da ayrıca gözlenmiş.
Yaz ve ilkbahardaki sıcaklık artışı, sonbahar ve kıştaki artışla kıyaslandığında daha zararlı olduğu gözlenmiş.
Eve Gidecek Sonuç
İklim değişikliği her yönüyle bizi etkiliyor ve etki şiddeti artarak devam edecek, bu konuda hepimizin daha duyarlı olması gerekiyor.
Nick Obradovich, et al. “Empirical evidence of mental health risks posed by climate change”. PNAS published ahead of print October 8, 2018 https://doi.org/10.1073/pnas.1801528115
Güneşli canım ülkemin D vitamini fakiri insanları olarak bizler uzun, mutlu ve sağlıklı yaşamak istiyoruz, bu konuda imdadımıza reyting hocası yetişiyor ve ağzımızdan aşağı bir ton ünite D vitamin boca ediyor. Peki, yağda erir bir vitamin olan D vitamininin “fazlası vücutta birikir” bilgimiz nereye kayboluyor? Bu uğurda kanda kalsiyumu yükselen ve hastaneye yatırılan kaç tane hasta var? Bunlar bence güzel bir bitirme tezi konusu olabilir.
D vitamini tabii ki kalsiyum metabolizmasında ve kemik sağlığında önemli bir vitamin, eskiden raşitizm nedeniyle bacakları O harfi şekline gelen ve garip şekilde alçılanan bebekleri hatırlar mısınız? Şu aralar hemen hiç görmüyorum.
D vitamin ayrıca kalp-damar sağlığı için de önemli, beyin sağlığı için de. Fakat D vitamini düşük insanlara dışarıdan D vitamini verdiğimizde ne kalp-damar hastalığı riski ne de Alzheimer riski azalıyor. Bu durum da aslında D vitaminin bir sebep değil bir sonuç olduğunu düşündürüyor, yani eğer evin dışında aktif bir yaşantınız varsa damarlar da, beyin de korunuyor.
Gelelim bugünkü konumuza, 81 çalışmadan 53,537 katılımcıyla yapılan bir meta analizden bahsedeceğiz.
Sonuçlar
D vitamini takviyesi yapılanlarda
Kemik kırığı riski azalmamıştır
Düşme riski azalmamıştır
Yüksek doz veya düşük doz D vitamin takviyesi kemik kırığı veya düşme riskini azaltmamıştır.
Kemik yoğunluğu üzerinde bir etkisi tespit edilmemiştir.
Eve Gidecek Sonuç
D vitamininiz düşük çıktığı için üzülmeyin, eğer kemik sağlığınız (ve beyin ve damar) için bir şey yapmak isterseniz, sizi dışarı alalım :)
Mark J Bolland, et al. “ Effects of vitamin D supplementation on musculoskeletal health: a systematic review, meta-analysis, and trial sequential analysis”. Lancet Diabetes Endocrinol 2018 Published Online October 4, 2018 http://dx.doi.org/10.1016/S2213-8587(18)30265-1
Yüksek tansiyon hayatımızın bir gerçeği, hele en son indirilen rakamlara bakarsanız (120/80) tansiyon hastalığı olmayan bir insan evladı kalmayacak gibi duruyor. Bence son öneriyi özellikle genç insanlarda kullanmak uygun, 65 yaş üzerinde ise eski sistemden (140/90-135/85) gitmekte fayda var; tansiyon hedeflerini 65 yaş üzerinde aşağı çekince düşmeler de artıyor; bu da kalça kırığı ve benzeri ortopedik sıkıntıları arttırıyor.
Tansiyon tedavisinde çeşitli ilaçlar kullanıyoruz. Bunlardan bir tanesi thiazid diüretik dediğimiz, hafif idrar sökücü ilaçlar. Bu grup ilaçlar ülkemizde tek başına yok, daha çok diğer ilaçlar birlikte kombine kullanılıyor; tansiyon ilacının yanında plus ibaresi varsa, bu genellikle thiazid diüretiğin olduğuna işaret eder. Ama yurt dışında bu idrar sökücüler çoğunlukla ilk basamak tedavide tek başlarına da kullanılıyor. Hafif idrar sökücü özelliklerinde dolayı da kandaki tuz (sodyum), potasyum düzeylerini azaltabiliyor ve aynı zamanda böbreklere de zarar verebiliyorlar.
Bugün bahsedeceğim çalışma plus’lı formlarla yapılmamış, ancak çok sık kullandığımız plus’lı tansiyon ilaçları için de bir uyarı niteliği taşıyor.
İlk kez hipertansiyon tanısı konulan 65 yaş üstü insanların 1060’ına ilk tedavi olarak thiazid diüretik ilaç veriliyor ve herhangi bir ilaç önerilmemiş 1060 kontrol hastasıyla karşılaştırılıyor.
Thiazid diüretik kullananların %1,8’inde ciddi yan etki gözleniyor; bunlar, kandaki sodyumun 130’un altına inmesi, potasyumun 3’ün altına inmesi, eGFR’de( böbreğin çalışma kapasitesi) %50 azalma
Kullanmayanlarda bu durum hastaların %0,6’sında gözleniyor
Böbrek fonksiyonların %25’den fazla azalma thiazid diüretik kullananların %5,5’inde, kullanmayanların ise %3,2’sinde gözlenmiş.
Eve Gidecek Sonuç
Thiazid diüretik kullanıyor ve 65 yaş üzerindeyseniz korkmanıza gerektirecek bir durum yaklaşık %98’inizde bulunmamaktadır. Ancak kan tetkiki yaptırdığınızda sodyum, potasyum, üre ve kreatinin değerlerine baktırmanız faydalı olacaktır. Her ne kadar bu çalışma bu konuyu araştırmamış olsa da, bu bilgi muhtemelen plus’lı tansiyon için de geçerlidir.
Anil N. Makam, et al. “The Risk of Thiazide-Induced Metabolic Adverse Events in Older
Adults”. J Am Geriatr Soc. 2014 June ; 62(6): 1039–1045. doi:10.1111/jgs.12839.
Öğrenci olarak Norveç’e gittiğimde, ortopedi kliniğinin yaş ortalaması 90 civarındaydı; o zaman bizim Cerrahpaşa geriatride (yaşlı bilimi) yatanların yaş ortalamasının 2 katı olabilir diye düşünüyordum. 1992’de Cerrahpaşa’ya girdiğimde Türkiye nüfusu 50 milyonken, şimdi 80 milyonu aşmış durumda. Aynı zamanda ortalama yaş da arttıkça, Alzheimerı olan hastaların da sayısı ciddi şekilde artıyor. Hele Bakırköy gibi, Türkiye’nin de üstünde yaş ortalaması olan bir coğrafyada yaşıyorsanız, illa ki çevrenizde Alzheimer hastasında bakan bir yakınınız olmaması mümkün değildir.
Beta amyloid, beynin metabolik atık ürünü ve beyinde temizlenmesi de çoğunlukla uyku sırasında oluyor. Beta amyloid, Alzheimer hastalarının beyinlerinde oluşan plakların ana bileşenidir ve artmış beta-amyloid yükü de Alzheimer hastalığı riskini arttırıyor.
Uykunun kalitesini bozan çok etken var; özellikle bizim meslekteki gibi nöbet tutuyorsanız zaten uyumuyorsunuz demek. Ancak bunun yanında ekran bağımlılığınız varsa, sosyal medyada bir şeyleri kaçırmak istemiyorsanız, gecenin 3’ünde mavi ışık yüzünüzü solduracaktır. Bir de kedi durumu var ki, akla zarar; sabahın 4’ünde sizi uyandırmak için patilerinden geleni artlarına koymayan o şirin minnoşlar, insanı delirtebilmektedir.
Bugün bahsedeceğim çalışmaya 22 erişkin alınmış ve yaklaşık 31 saat boyunca uyumaları engellenmiş. Öncesinde ve sonrasında yapılan PET çalışmalarında uykudan yoksun bırakılan insanların beyninde beta-amyloid miktarını arttırdığı gözlenmiştir.
Sonuç
Kaliteli bir uykunun çok önemli olduğunu biliyorduk, bu çalışmayla Alzheimer hastalığı açısından da risk teşkil ettiğini anladık. Adile Naşit’li uykudan önce programlarını güncelleyip tekrar gösterime sunmak gerekiyor.
Ehsan Shokri-Kojoria, et al. “β-Amyloid accumulation in the human brain after one night of sleep deprivation”. PNAS April 24, 2018 115 (17) 4483-4488; published ahead of print April 9, 2018 https://doi.org/10.1073/pnas.1721694115
Uzm. Dr. Burak Uzel 