Uzun zamandır ne olduğu iyi bilinmeyen, her hangi bir testle de tanısı konulamayan bir hastalıktan bahsetmekte fayda var: Kronik Yorgunluk (Fatigue) Sendromu. Hoş, özellikle İstanbul’da yaşıyorsanız her daim yorgunsunuz demek; gürültüsü, trafiği, hava kirliliği, stresi, sıkıntısı, yani çilesi bitmez bir vahşi ormanda ürkek bir tavşanın yaşamı bizimkiler ki.
Bir kişiye Kronik Yorgunluk Sendromu (KYS) teşhisi konulabilmesi aşağıdaki belirtilerin olması gerekmektedir:
- Yeni gelişen, en az 6 aydan beri süregelen, artmış egzersizle ilişkili olmayan ve de dinlenmekle geçmeyen yorgunluk
- Egzersiz sonrası hasta hissetmek
- Zindeleştirmeyen uyku
Bu yukarıdakilerin dışında aşağıdakilerden en az bir tanesinin varlığı:
- Bilişsel bozulma
- Ortostatik intolerans (baş dönmesi, sersemlik hali)
Ayrıca hastalığın doğasında eklem ağrıları, boğaz ağrısı gibi şikâyetler de olmaktadır. Hastalık 40’lı yaşlarda başlamakta ve daha çok kadınları etkilemektedir. ABD’de 2 milyon kişide KYS hastası olduğu düşünülmektedir.
Bu hastalığa neyin neden olduğu tam olarak bilinmemektedir ve vücudun bağışıklık sistemi de dâhil birçok bileşeni etkilenmektedir.
Bugün bahsedeceğim çalışmada 84 KYS hastasında metabolomik çalışma yapılmıştır. Metabolomik çalışma, hücrenin metabolizması sonucu ortaya çıkan küçük moleküllerdir ve hem genlerden, hem de çevresel faktörlerden etkilenebilmektedir (örneğin protein metabolizmasının ürünlerinden biri ürik asittir).
Özellikle sfingolipid, fosfolipid, pürin, kolesterol, mikrobiyom, pyrroline-5-karboksilat, riboflavin, dal zincirli amino asit, peroksisomal, ve mitokondrial metabolisma bozulduğu tespit edilmiştir.
En fazla azalan ise sfingolipidler olmaktadır. Sfingolipideler metabolik sendromda ve akut hücre tehlikesinde artmaktadır; halbuki Kronik Yorgunluk Sendromunda sfingolipidler azalmaktadır. Kronik Yorgunluk Sendromunun hipometabolik bir durum olduğu düşünülmektedir.
Kronik Yorgunluk Sendromunun bu özellikleri Dauer’e benzemektedir. Dauer çevresel şartlar nedeniyle solucanların girdiği kendini koruma sürecidir; Dauere’ew giren organizmalar kendilerini zor şartlardan koruyabilmektedir. Tabi bunun imnsandaki karşılığının KYS olup olmadığı bir spekülasyon olacaktır; ne var ki KBY’si olanlarda ölüm riski intihar dışında artmamaktadır.
Sonuç
Kronik Yorgunluk Sendromu nedeni bilinmeyen bir hastalık olmasına rağmen yeni çalışmalar bunun hipometabolik bir durumolduğunu göstermektedir; tanısal mahiyette sfingolipidler belki kullanılabilir, ancak bunun için başka çalışmalara da ihtiyaç vardır.
Robert K. Naviaux, et al. “Metabolic features of chronic fatigue syndrome”. PNAS, September 13, 2016 vol. 113 no. 37. E5472–E5480, doi: 10.1073/pnas.1607571113
http://thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(15)01223-4/fulltext
Uzm. Dr. Burak Uzel 