Copyright Dr. Burak Uze
1992 yılında ilk kez yurtdışı dial-up bağlantısıyla internete bağlandığımızda, sevgili dostum Veteriner Hekim Haluk Ömer’le çok şaşırmıştık. İnternetin nasıl kullanılacağı hakkında herhangi bir fikrimiz yoktu. Uzun zamandır TÜBİTAK’ın Bilim ve Teknoloji dergisinde Arpanet’le ilgili yazılar okusam da kafamda şekillenemiyordu.
Sonrasında nete çabuk alıştık, ancak o zamanın netinin bilgi dağarcığı son derece kısıtlıydı.Popüler web tarayıcısı ise, belki hatırlarsınız Netscape’di, arama motoru olarak da sıklıkla Yahoo, Altavista, Webcrawler kullanılıyordu.
1999’da Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç Hastalıklarında ihtisasa başladığımda artık tıp dergilerini online okuyabiliyorduk, Pubmed üzerinden makale taraması yapabilir hale gelmiştik. Hâlbuki net öncesinde bu taramalar İndex Medicus üzerinden son derece kısıtlı bir şekilde yapılabiliyordu.
2010 yılında şu anda okuduğunuz blogu kurduğumda Türkçe tıbbi bilgi veren site sayısı son derece azken, son 5 yılda inanılmaz ölçüde arttı. Ancak bu artış, bilgi kalitesinde artışla doğru orantılı olmadı. Buna rağmen artık çevirim içi olan insanların sağlık hakkında bir şikayeti olduğu zaman ilk sordukları yer google olmaktadır; google aramalarında dikkat edilmesi gereken birkaç husus var, yazının devamında bunlardan da bahsedeceğim.
Dünyada Durum Nedir?
Sağlıkla ilgili soruları olan insanların ilk kapısı %77 oranında arama motorları olmaktadır (google, bing, yahoo veya yandex). İngilizce Wikipedi de sağlık aramalarında kendine belirgin bir yer edinmiş durumda.
Wikipediye bakıldığında daha nadir olan hastalıkların daha sıklıkla tıklandığını görüyoruz. 50 yaş altındaki insanlar ilk önce tedavi öncesinde web taraması yaparken, 50 yaş üzerindeki insanlar tedavi sonrasında web taraması yapmaktadır.
Top 10 Wikipedia görüntülemeleri (Milyon)
1 Tüberküloz 4.2
2 Crohn Hastalığı 4.1
3 Zatüre 3.9
4 Multiple Skleroz 3.8
5 Diabetes Mellitus 3.4
6 Gut 3.3
7 Menenjit 3.2
8 Down Sendromu 3.1
9 Parkinson Hastalığı3.0
10 İshal 2.8
Google gibi arama motorları bildiğiniz üzere web sürekli tarar ve hit alan siteleri öne taşır, dolayısıyla bilginin kalitesi hakkında bilgi vermektense algısı hakkında bilgi verme olasılığı daha yüksektir. Örneğin, algının az olduğu 2007 yılında grip salgını olasılığı %14’ken, 2009 domuz gribinin yarattığı korkuyla 2010 yılında bu beklenti %42’ye çıkmıştır. Halbuki grip salgını riski benzerdir.
Domuz gribi öyle bir korku yaratmıştır ki, hala bu sene grip teşhisi koyduğum insanlar google’ladığı zaman yakın zamanda öleceklerini düşünmekteydi.
2006’da yapılan bir çalışmada gerçek tanılar ve google tanıları şöyledir:
| Google Tanısı | Kesin Tanı | Google tanısı doğru mu? |
| Enfektif endokardit | Enfektif endokardit | Evet |
| Gastrointestinal kanama | Barsak tıkanmasıyla linitis plastika (mide kanseri) | Hayır |
| Cushing sendromu | Adreneal adenoma bağlı Cushing sendromu | Evet |
| Eosinofilik granulom, osteoid osteoma | Osteoid osteoma | Evet |
| Ekstrinsik allerjik alveolit, tuberkuloz, BOOP | Mycobacterium avium‘a bağlı jakuzi akciğeri | Hayır |
| Amyotrofi | Ehrlihioz | Hayır |
| Tuberkuloz, lenfoma | Lenfoma | Evet |
| Neurofibromatoz tip 1 | Neurofibromatoz tip 1 | Evet |
| Uveit | Vaskulit | Hayır |
| Amyloid | Amyloid hafif zincir | Evet |
| Hiperaldosteronizm | Feokromositoma | Hayır |
| Akut göğüs sendromu | Akut göğüs sendromu | Evet |
| Tuberous skleroz | Endometriozis | Hayır |
| Aspergillus | Aspirasyon pnomonisi, beyin absesi | Hayır |
Daha yakın bir zamanda yapılan bir araştırmada ise sağlıkla ilgili sorgulamalarda ilk 10 dokümanın 3’ü ilgili soruyla yüksek derecede ilgili olduğu gözlenmiştir.
Bana gelen hastaların çoğu öncesi şikâyetleri ile ilgili araştırma yapmaktadır ve bir kısmı dehşete kapılmış olarak gelmektedir: örneğin boynunda ağrılı şişlik ve ateşi olan kişi Dr. Google’a sorduğu zaman ilk gözüne çarpan baş boyun tümörleri, lenfoma olmaktadır.
Google arama terimlerini saklayıp, bir sonraki sorgunuzda sizin beğeninizi vermeyi hedeflediği için eğer oturumunuzu kapatmazsanız her sorgunuzda tümörler, kanserler gibi dehşetli hastalıkları sizin gözünüze sokacaktır. Dolayısıyla eğer ciddi bir google araması yapacaksanız anonim olmakta fayda vardır; yoksa google yaftasıyla yaşayıp durursunuz.
Google ile sağlık okur-yazarlığının artması bir yandan da sevindiricidir.
Sağlık okur-yazarlığının az olmasının
- Daha fazla hastaneye yatma ihtiyacına
- Daha fazla acil servisin kullanılmasına
- Daha az mammografi taraması yapılmasına
- Daha az grip aşısı yapılmasına
- İlaçların düzgün alındığının iyi ifade edilememesine
- Etiketlerin ve sağlık mesajlarının iyi anlaşılmamasına
- Yaşlılarda daha kötü sağlık durumuna
- Yaşlılarda daha yüksek ölüm oranına neden olmaktadır.
Sonuç
Sağlık okur-yazarlığının artması mutlaka gereklidir, bu minvalde google gibi arama motorlarının da artılarını ve eksilerini bilmek gerekir, yoksa Dr. Google Sendromuna yakalanabiliriz.
http://eprints.qut.edu.au/82599/1/ecir2015_circumlocation_health_search.pdf
http://www.bmj.com/content/333/7579/1143
https://burakuzel-md.com/2011/07/19/sagligi-okumak-yasama-tutunmak/
Melanie Rose Taylor, et al. “Crying wolf? Impact of the H1N1 2009 influenza pandemic on anticipated public response to a future pandemic”. MJA 2012; 197: 561–564doi: 10.5694/mja11.11623Perspectives p 544, p 546.
Uzm. Dr. Burak Uzel 